Κατανοήστε την έννοια του χαρακτήρα, τι είναι ο χαρακτήρας, ποιοι είναι οι τύποι του και πώς διαμορφώνεται Ο συγγραφέας Marco Bonatti αξιολογεί τον ορισμό που βασίζεται στην ψυχανάλυση.

Σε αυτό το σύντομο κείμενο θα αναλύσουμε τους παράγοντες που, κατά τη διάρκεια της ψυχική ανάπτυξη ενός παιδιού καθορίζουν τη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός ενήλικα, διαμορφώνοντας τον τρόπο που ενεργεί, σκέφτεται, αισθάνεται και είναι (Dasein).

Ο χαρακτήρας, εκτός του ότι αντιπροσωπεύει τα ψυχοφυσικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου (ατομικότητα), αποτελεί μια ειδική πανοπλία που προστατεύει το άτομο από τις επιθέσεις-ερεθίσματα του εξωτερικού (κοινωνικό περιβάλλον) και του εσωτερικού (ασυνείδητο) κόσμου.

Έννοια του χαρακτήρα

Σύμφωνα με Βίλχελμ Ράιχ (1897-1957): "Ο χαρακτήρας συνίσταται σε μια χρόνια αλλαγή του εγώ, η οποία θα μπορούσε να περιγραφεί ως ακαμψία." (Έννοια του χαρακτήρα. Blog: Κλινική Ψυχανάλυση. SP: 13/10/2019. Διαθέσιμο στο www.psicanaliseclinica.com.br / Ημερομηνία πρόσβασης: 29/12/2020).

Με άλλα λόγια, το άτομο μόνο φαινομενικά έχει ελευθερία επιλογής, αλλά στην πραγματικότητα ανταποκρίνεται μηχανικά στα ερεθίσματα και εξαρτάται από το βαθμό σκλήρυνσης του εγώ του που σφυρηλατεί τη δομή του χαρακτήρα (γνωρίσματα) και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται, αισθάνεται, ενεργεί και εκτιμά, αλληλεπιδρά με το περιβάλλον (Είναι με τους άλλους) και με τον κόσμο στον οποίο ζει (Είναι στον κόσμο).

Ο χαρακτήρας ως αμυντικός μηχανισμός

Σύμφωνα με τον Βίλχελμ Ράιχ ο χαρακτήρας διαμορφώνεται ως μηχανισμός άμυνας του εγώ που προστατεύει το άτομο από τις σεξουαλικές παρορμήσεις και τη λίμπιντο (ασυνείδητη ψυχική ενέργεια).

Δηλαδή, ο χαρακτήρας διαμορφώνεται ως παιδική άμυνα απέναντι στο άγχος της σεξουαλικότητας, απέναντι στις επιθυμίες που προέρχονται από την ΠΔ και το φόβο της τιμωρίας από τους γονείς, εκτός από άλλους παράγοντες που θα αναλύσουμε στη συνέχεια.

Το couration στη διαμόρφωση του χαρακτήρα

Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς ένα παιδί, από φόβο τιμωρίας από τους γονείς του, καταπιέζει την περίσσεια ψυχικής ενέργειας που διαμορφώνει την πανοπλία του χαρακτήρα και ταυτόχρονα παράγει μια "μυϊκή πανοπλία" που μπορεί να κάνει ένα άτομο άκαμπτο (π.χ. να σκληρύνει) και ανθεκτικό στη λιβιδινική ενέργεια.

Από την άλλη πλευρά, η πανοπλία του χαρακτήρα είναι ψυχική ενέργεια που καταπιέζεται και σωματοποιείται στους μύες του σώματος, οι οποίοι εμποδίζουν την ενέργεια να ρέει ελεύθερα και τις σεξουαλικές ορμές (που ανταποκρίνονται στην αρχή της ηδονής) να λάβουν την ικανοποίηση της επιθυμίας.

Εν ολίγοις, για τον Ράιχ: "Οι πανοπλίες του χαρακτήρα καθορίζουν τη συσσώρευση των καταπιέσεων ενός ατόμου στα ένστικτά του" (Η ψυχανάλυση του Βίλχελμ Ράιχ. Blog: Psychoanalysis Clinique. SP: 29/02/2020).

Στην πραγματικότητα, οι σωματικοί κόμποι, που ο Βίλχελμ Ράιχ ονόμασε πανοπλία, εκτός από το ότι σκληραίνουν τους μυς του σώματος, φυλακίζουν το συναίσθημα (από το λατινικό e-movere) και αποτελούν την αιτία του νευρωτικού τραύματος.

Για τον Βίλχελμ Ράιχ η νευρωτικό τραύμα μπορεί να θεραπευτεί από τη διάλυση του κόμπου (μέσω συγκεκριμένων τεχνικών) και τη σχετική συναισθηματική εκφόρτιση (π.χ. α-αντίδραση κατά τον Σίγκμουντ Φρόιντ).

Ωστόσο, αυτό το σημείο σηματοδοτεί την κύρια διαφορά μεταξύ του Σίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939) και του μαθητή του Βίλχελμ Ράιχ.

Τα είδη του χαρακτήρα ή τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα

Αν για τον Σίγκμουντ Φρόιντ η καταπίεση και τα νευρωτικά τραύματα μπορούσαν να επιλυθούν μέσω της "θεραπείας μέσω του λόγου" (μέθοδος του ελεύθερου συνειρμού), για τον Βίλχελμ Ράιχ η θεραπεία έπρεπε να περιλαμβάνει το φυσικό μέρος (σώμα) του ασθενούς, να διαλύσει τη μυϊκή θωράκιση και να επιτρέψει στα φυλακισμένα συναισθήματα (ευχαρίστηση, θυμός, άγχος κ.λπ.) και στην καταπιεσμένη σεξουαλικότητα να εκδηλωθούν ελεύθερα (μέθοδος ανάλυσης χαρακτήρα).

Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια ιστορία γραμμένη στο σώμα του κάθε ασθενή, η δική του ιστορία ζωής, η οποία επικοινωνεί στον αναλυτή και στον κόσμο ένα σημαντικό μήνυμα, το οποίο, τις περισσότερες φορές, αποκαλύπτεται ότι είναι ανώτερο από το ίδιο το λεκτικό μήνυμα.

Σχιζοειδές χαρακτηριστικό χαρακτήρα

Εναπόκειται στον αναλυτή του σώματος να αποκρυπτογραφήσει και να ερμηνεύσει τη γλώσσα (αλφάβητο του σώματος) και ή το περιεχόμενο της επικοινωνίας που έχει σφυρηλατηθεί σε αυτό (έκδηλη ή/και λανθάνουσα).

Θέλω πληροφορίες για να εγγραφώ στο μάθημα Ψυχανάλυσης .

Ωστόσο, η χαρακτηριστικά του χαρακτήρα προκύπτουν από προβλήματα ή τραυματικά γεγονότα που μπορεί να υπάρχουν σε όλες τις διάφορες φάσεις της ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης του παιδιού.

Σύμφωνα με τον Βίλχελμ Ράιχ, στον προβληματισμό του σχετικά με την έννοια του χαρακτήρα, κατά τη φάση της κύησης της μήτρας το γνώρισμα της σχιζοειδής χαρακτήρας Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν το νεογέννητο μωρό βιώνει τον πόνο της απόρριψης από τη μητέρα του.

Ωστόσο, το μωρό που βιώνει τον πόνο της απόρριψης αναπτύσσει επίσης έναν πόρο, δηλαδή την ικανότητα να φαντασία, δημιουργία και λογική που τον οδηγούν να ζει σε έναν κόσμο διαφορετικό από τον πραγματικό (αφαίρεση).

Στο σχιζοειδές γνώρισμα, το βρέφος μπορεί να αναπτύξει ένα λεπτό, τεντωμένο σχήμα σώματος, ένα θολό/απουσιάζον βλέμμα και ένα μεγάλο κεφάλι, καθώς και συναισθήματα απομόνωσης (μιλούν ελάχιστα και έχουν μικρή κοινωνικότητα).

Προφορικό χαρακτηριστικό χαρακτήρα

Αμέσως μετά, στη φάση του στοματικού θηλασμού, όταν το νεογέννητο μωρό και η μητέρα βρίσκονται σε συμβίωση (ένα πράγμα μόνο), το μωρό έχει σωματικές ανάγκες (σίτιση) και συναισθηματικές ανάγκες (να το αγαπούν), αλλά μπορεί να βιώσει τον πόνο της εγκατάλειψης (οι ανάγκες του μωρού δεν ικανοποιούνται σωστά: από την υπερβολή "θηλάζει πάρα πολύ" ή/και από την έλλειψη "θηλάζει πολύ λίγο") διαμορφώνοντας το χαρακτηριστικό του στοματικού χαρακτήρα.

Το νευρικό σύστημα θα διαμορφώσει το σώμα του παιδιού με ένα ίχνος προφορικός χαρακτήρας δίνοντας στο σώμα ένα πιο στρογγυλεμένο σχήμα, με κοντά πόδια και το μωρό αναπτύσσει τα χαρακτηριστικά της προφορικότητας (ανάγκη να μιλήσει και να εκφραστεί και/ή να αντισταθμίσει την έλλειψη προφορικότητας με διάφορες ουσίες ή αντικείμενα)- στο οποίο η συναισθηματική πλευρά (εξωστρέφεια) θα είναι πολύ έντονη από φόβο μήπως υποστεί ξανά τον πόνο της εγκατάλειψης.

Ψυχοπαθητικό χαρακτηριστικό χαρακτήρα

Γύρω στην ηλικία των τριών ετών, στην πρωκτική φάση, όταν το παιδί αναπτύσσει την ατομικότητά του (αντιλαμβάνεται τον έξω κόσμο) και την ικανότητα κίνησης (πρώτα βήματα) μπορεί επίσης να βιώσει τον πόνο της χειραγώγησης (το παιδί λαμβάνει προσοχή, έγκριση ή αποδοκιμασία, ανάλογα με τα πράγματα που κάνει και λέει για να ικανοποιήσει τους άλλους) και αναπτύσσει το χαρακτηριστικό ψυχοπαθής χαρακτήρας να θέλει να χειραγωγεί τους άλλους, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα, για να πάρει πλεονεκτήματα από τη δική του μητέρα και το αντίστροφο.

Σύμφωνα με τον προβληματισμό του Βίλχελμ Ράιχ για την έννοια του χαρακτήρα το σχήμα του σώματος του ατόμου με ψυχοπαθητικό χαρακτηριστικό χαρακτήρα (που δεν πρέπει να συγχέεται με τις κύριες ψυχωτικές οργανώσεις: σχιζοφρένεια, παράνοια και μελαγχολία) είναι αυτό ενός ανεστραμμένο τρίγωνο (ισχυρός στην κορυφή και αδύναμος στη βάση) να μπορεί να αναπτύξει το δυναμικό (όταν δεν είναι παγιδευμένος στον οπλισμό-εμπλουτισμό η αιτία της δυσαρέσκειας του τραύματος) να ηγείται ομάδων, να αρθρώνει και να διαπραγματεύεται.

Μαζοχιστικό χαρακτηριστικό χαρακτήρα

Επιπλέον, στην πρωκτική φάση το παιδί αναπτύσσει την ικανότητα να ελέγχει τους σφιγκτήρες (κατούρημα και χέσιμο), αλλά μπορεί επίσης να βιώσει τον πόνο της ταπείνωσης (ακολασία όπως "κατούρησε το παντελόνι του") και να σφυρηλατήσει το μαζοχιστικό χαρακτηριστικό του χαρακτήρα (το οποίο συνεπάγεται το κράτημα των κακά- η προσωπικότητα κλείνεται στον εαυτό της, εσωτερικεύει τις δύσκολες καταστάσεις και γίνεται εσωστρεφής).

Στη γραμμή της μαζοχιστικός χαρακτήρας το νευρικό σύστημα του παιδιού συμβάλλει στο να δώσει ένα πιο τετράγωνο σχήμα σώματος (τεταμένο και άκαμπτο μυϊκό σύστημα) αναπτύσσει αισθήματα κατάρρευσης και εσωστρέφειας, αλλά έχει επίσης τη δυνατότητα (να γίνει, δυναμικό) να χρησιμοποιήσει τον πόρο αυτού του χαρακτηριστικού και να γίνει ένα λεπτομερές και οργανωμένο άτομο, με την ικανότητα να αντέχει τον πόνο και να αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις κ.λπ.

"In medio stat virtus" έλεγαν οι Λατίνοι, για να εκφράσουν πώς οι κύριες αρετές του ανθρώπου βρίσκονται στον ενδιάμεσο όρο, δηλαδή σε κάθε κατάσταση είναι απαραίτητο να βρεθεί η ισορροπία, για παράδειγμα στο μαζοχιστικό γνώρισμα ανάμεσα στην υπερβολική συνήθεια (υπερβολική οργάνωση) και στην έλλειψη συνήθειας (έλλειψη οργάνωσης).

Έτσι, αξίζει να κατανοήσουμε ότι, όταν το άτομο (εγώ) δεν ξεπεράσει την πρωκτική φάση με φυσιολογικό τρόπο, θα αναπτύξει κάποια υπαρξιακή νεύρωση και τραύμα, όπου τα παθολογικά συμπτώματα θα εμφανιστούν και στο σώμα (εκτός από το μυαλό) και θα συνοδεύουν το υποκείμενο για το υπόλοιπο της ζωής του μέχρι να επιλυθούν.

Θέλω πληροφορίες για να εγγραφώ στο μάθημα Ψυχανάλυσης .

Άκαμπτο χαρακτηριστικό χαρακτήρα

Τέλος, για να κατανοήσουμε την έννοια του χαρακτήρα από τους τύπους του, όταν το παιδί γύρω στα 4-5 χρόνια φτάνει στη φαλλική φάση αναπτύσσει τη σεξουαλικότητά του (σύμπλεγμα του Οιδίποδα και/ή σύμπλεγμα της Ηλέκτρας) και την ταυτότητά του (αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ένα Εγώ διαφορετικό από τον πατέρα και τη μητέρα), και μπορεί επίσης να βιώσει τον πόνο της προδοσίας (και το φόβο του ευνουχισμού), δηλαδή αισθάνεται προδομένο από τη μητέρα που επιλέγει τον πατέρακαι αντίστροφα.

Το κορίτσι αντιλαμβάνεται την απώλεια της αγάπης από τον πατέρα-εραστή και το αγόρι αντιλαμβάνεται την απώλεια της αγάπης από τη μητέρα-εραστή (που βιώνεται από το παιδί ως σεξουαλική φαντασίωση).

Στο άκαμπτο χαρακτηριστικό του χαρακτήρα το άτομο αναπτύσσει ένα αθλητικό και αρμονικό σχήμα σώματος, με τη δυνατότητα να αναπτύξει το πόρος ανταγωνιστικότητας (ευελιξία, εκτέλεση εργασιών και ικανότητα επίτευξης αποτελεσμάτων) από φόβο μήπως το παιδί βιώσει ξανά τον πόνο της προδοσίας που χρειάζεται για να κερδίσει όλες τις "μάχες" και να γίνει, στα μάτια των άλλων, καλύτερο, ισχυρότερο και πιο έμπειρο.

Η έννοια του χαρακτήρα και η διαμόρφωσή του

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η μη υπέρβαση μιας ψυχοσεξουαλικής φάσης με υγιή τρόπο παράγει σημεία εμμονής στο ενήλικο υποκείμενο (οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας μπορεί να βιώνονται με απογοητευτικές μορφές ή με τη μορφή υπερβολικής διέγερσης) διευκολύνοντας την επιστροφή σε μια προηγούμενη φάση ως μέσο αντιμετώπισης μιας δύσκολης κατάστασης.

Επομένως, όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του χαρακτήρα χαρακτηρίζονται από εμμονές, περιορισμούς, ακαμψία, νεύρωση και θωράκιση του εγώ αλλά συνοδεύονται επίσης πάντα από αντίστοιχους πόρους (δεξιότητες) (φανερούς ή κρυφούς).

Δυστυχώς, δεν είναι στο πλαίσιο αυτού του σύντομου κειμένου για την εννοιολόγηση του χαρακτήρα να εξηγήσει και να περιγράψει την τραυματική δυσαρέσκεια που θα ήταν στην αιτιολογία (αιτία) των νευρώσεων (που διαμορφώνουν κάθε χαρακτηριστικό του χαρακτήρα), καθώς και τις τελευταίες σύγχρονες τεχνικές (π.χ. ιαπωνικές, ρωσικές και ιταλικές) που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των κυριότερων νευρώσεων και αποκλίσεων της προσωπικότητας, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο, από τον συγκεκριμένο φοιτητή, τηςμια μελλοντική εργασία TCC.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα διάφορα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα που περιγράφηκαν παραπάνω είναι σωματική και κυρίως συναισθηματική θωράκιση που δημιουργεί το εγώ (μηχανισμός άμυνας) μπροστά σε υπαρξιακούς πόνους που υφίσταται το παιδί και κρίνονται αφόρητοι και απαράδεκτοι.

Εκτός από τη θεωρία του χαρακτήρα του Βίλχελμ Ράιχ, είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι η ψυχική δομή της προσωπικότητας (ο αυθεντικός τρόπος ύπαρξης και συσχέτισής της) μπορεί να εξαρτάται:

• της δυναμικής των ψυχικών μονάδων (id, ego, superego) που αποτελούν τη θεωρία της προσωπικότητας (Sigmund Freud, 1856-1939),
• της σχέσης του παιδιού με τους γονείς του (Melanie Klein, 1822-1960)- και
• της σχέσης του παιδιού με τη μητέρα (Donald Winnicott, 1896-1971), μεταξύ άλλων συγγραφέων.

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι δυνατόν να υποτιμηθεί το ιδιότυπο όραμα του Ράιχ. Ανάλυση χαρακτήρων που αντιπροσωπεύει μια οξεία και λεπτομερή ανάγνωση της σωματοψυχικής δομής ενός ατόμου, διαφορετική από τη φροϋδική ψυχαναλυτική επιστήμη που αναμφίβολα εκτιμάται και αναγνωρίζεται από όλους μας.

Στην πραγματικότητα, ο Βίλχελμ Ράιχ δεν απαρνήθηκε την ψυχαναλυτική του εκπαίδευση (διορίστηκε επίσης πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας στη Βιέννη, όπου και παρακολούθησε τα πιο σοβαρά περιστατικά που του έστελνε ο Φρόιντ) και διατηρούσε πάντα καλή σχέση με τον Δάσκαλό του, αλλά με την πάροδο του χρόνου απομακρύνθηκε, απλώς και μόνο επειδή άλλαξε το πεδίο της επιστημονικής έρευνας και τη μέθοδο της θεραπείας.

Σε κάθε περίπτωση (είτε συμφωνείτε είτε όχι), η Ανάλυση του χαρακτήρα του Βίλχελμ Ράιχ θα μπορούσε να αποτελέσει ένα συμπληρωματικό και εμπειρικό εργαλείο, βοηθώντας την Ψυχανάλυση να κατανοήσει καλύτερα τη δυναμική της διαμόρφωσης του χαρακτήρα, τον υπαρξιακό πόνο, το τραύμα του ασθενούς και τους δυνητικούς πόρους που κρύβονται σε κάθε χαρακτηριστικό του χαρακτήρα.

Αν η ιδιοφυΐα του Σίγκμουντ Φρόιντ επέτρεψε την ανακάλυψη της σημασίας του νου (ασυνείδητου) μέσα στο σώμα, ο μαθητής του Βίλχελμ Ράιχ είχε την τόλμη και το ενδιαφέρον να προχωρήσει παραπέρα και να ανακαλύψει (με μια συστημική θεώρηση) ότι το σώμα εξηγεί επίσης το νου (ανάλυση χαρακτήρα) και ότι το τελευταίο αποκαλύπτει την ιστορία της ζωής και τα τραύματα (παρόντα και παρελθόντα) του καθενός μας.

Αυτό το άρθρο σχετικά με η έννοια του χαρακτήρα, τα είδη του χαρακτήρα και ο προβληματισμός του θέματος στην ψυχανάλυση γράφτηκε από τον MARCO BONATTI ([email protected]), κάτοικος Fortaleza/CE, διδακτορικό στην Κοινωνική Ψυχολογία - Ηνωμένο Βασίλειο - Μπουένος Άιρες, Αργεντινή- Πτυχίο Φιλοσοφίας FCF/UECE - Fortaleza, Βραζιλία- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις, Βαλένθια, Ισπανία- Πτυχίο Γαλλικής Γλώσσας στη Σορβόννη, Παρίσι, Γαλλία- Επί του παρόντος φοιτήτρια στην Κλινική Ψυχανάλυση στο IBPC/SP.